“Waar komen die namen vandaan?”

Het zijn intrigerende namen die de kernen van de gemeente Pijnacker-Nootdorp hebben. Waar komt de pijn van Pijnacker vandaan? En de noot van Nootdorp? Wat is de betekenis van delf, van gauw en van leede? Boeiend om even in de geschiedenis te duiken. Opvallend dat alle namen zijn ontstaan in het midden van de Middeleeuwen en een relatie hebben met het land, het water en de natuur. Zo is het in Natuurlijk Pijnacker-Nootdorp tegenwoordig nog steeds!

Uit de aardrijkskundelessen weet je ongetwijfeld nog dat ‘vroeger’ de Noordzee land was en dat je bij wijze van spreken zo naar Engeland kon lopen. Vergelijk die situatie maar met de Waddenzee die bij eb nagenoeg droog komt te liggen. Na de ijstijd, als de enorme gletsjers smelten, ontstaat in een paar eeuwen tijd de Noordzee. Weer, wind en golfslag zorgen ervoor dat in onze kuststreek, dus ook in de regio Pijnacker-Nootdorp, strandwallen en duinen groeien die begroeid raken en uiteindelijk bewoond worden. Tussen ‘hoog-Nederland’ en de strandwallen blijven rivieren water aanvoeren met als uiteindelijk gevolg een moerasachtig, hoogveenlandschap.

Omgeving bepaalt de naam

Riviertjes, beekjes en veenstromen bepalen het gebied met zichtbare hoogtes waarop woongemeenschappen zich vestigen. Een bevolking van boeren, landarbeiders, ontginners en ontveners. De plekken waar ze wonen, worden vaak aangeduid aan de hand van de kenmerken van het landschap. In de Middeleeuwen bestaat nog geen eenheid van schrijven, zodat de huidige dorpsnamen in verschillenden spellingen voorkomen. Ongetwijfeld zal ook de uitspraak verschillen van hoe wij de namen nu uitspreken.

Pijn is geen pijn

Zo komt de naam Pijnacker van het Middelnederlandse ‘pine’. De betekenis is pijn en straf, maar staat ook voor het begrip ‘moeite doen’ en ‘zware arbeid verrichten’. Zo goed als zeker is die laatste betekenis te relateren aan Pijnacker: akkers/ploegland/landbouwgrond/weilanden waar het hard werken is. Zeker is overigens dat de naam niet te maken heeft met pijnbomen die er zouden groeien.

Noot is geen nood

Zoiets geldt ook voor de naam Nootdorp. De gedachte dat er notenbomen staan en dat daar de naam vandaan komt, is vaak geopperd, maar verworpen. Het begrip ‘noot’ werd in de Middeleeuwen namelijk gebruikt om een gebied aan te duiden dat door landbouw, veeteelt of hout- en turfwinning inkomsten oplevert. Een gebied dat dus van ‘nut’ is. In het hedendaagse begrip ‘noodzaak’ en ‘nuttig’ herkennen we het oorspronkelijke ‘noot’ ook nog.

Veenstromen

De namen Delfgauw en Oude Leede laten zich ook verklaren uit de geografische historie. Talloze veenstromen en vergelijkbare watertjes doorsneden het landschap. Soms werden wateren speciaal gegraven of werd de afwatering ervan verbeterd. Zo’n water was een lee of een lede. De naam van het buurtschap Leede dat in de nabijheid van dat water op enkele kreekruggen ontstond en later Oude Leede werd genoemd is ermee verklaard. Overigens is in de Middeleeuwen het woord ‘lee’ ook de aanduiding voor heuvel. Een meerduidige verklaring dus.

Natuurlijk natuurlijk

De Delf is een soortgelijk water in het veengebied dat vanwege de turfwinning langzaam maar zeker ontgonnen werd. De naam van de stad Delft is er ook mee in verband te brengen. Het begrip ‘gauw’ komt waarschijnlijk van ‘ga’ dat in de Middeleeuwen onder andere de betekenis heeft van zandrug. Op een zandrug is Delfgauw ontstaan. In de schrijfwijze ‘gouw’ en ‘gouwe’ is de betekenis helderder: landstreek of weg langs water. Zo is in ieder geval duidelijk dat de natuur en de omgeving de namen van de kernen verklaren. Logisch in een Natuurlijk Pijnacker-Nootdorp. Toen al en nu nog steeds!